Dünyada belki de en etkili ve en yaygın olarak kullanılan terapi türlerinden biri, Bilişsel Davranışçı Terapidir. Kısaca BDT olarak da bilinen Bilişsel Davranışçı Terapi insanların düşünceleri, duyguları ve davranışları arasındaki o karmaşık ilişkiyi anlama ve değiştirmeye yönelik oldukça güçlü bir terapi türüdür. Bu yazıda BDT nedir, ne işe yarar, hangi konularda etkilidir gibi soruları tüm yönleriyle ele alıyoruz.
Yazı İçeriği:
Kısa Bilgiler
- BDT teknikleri size sorununuzun doğasını anlamanız ve farklı bir bakış açısıyla düşünmeniz için yeni bir yol sunar.
- Hayatınızın bu döneminde ve bugün uğraştığınız sorunlarınızla yüzleşmek için araçlar sunar.
- BDT tedavisi genellikle kısa sürelidir. (Ortalama 6-12 seans)
- BDT, bir klinik psikolog, psikiyatrist veya BDT terapisti bir uzman eşliğinde grup terapileriyle, bireysel terapi seanslarıyla uygulanan teknikler ve uygulamanız gereken basit bazı ev ödevlerinden oluşur.
- BDT, kanıta dayalı bir terapi modelidir.
Bilişsel Davranışçı Terapi Nedir?
Bilişsel davranışçı terapi, temelde insanların yaşadıkları psikolojik problemlerin büyük ölçüde düşünce kalıpları ve davranışlarıyla ilişkilendirildiği bir terapi yaklaşımıdır. Terapist ve hasta arasındaki iş birliği temel alınarak, kişinin otomatik düşüncelerini ve bunun sonucu olan duygu ve davranışlarını daha işlevsel bir yaklaşımla gözden geçirmesine yardımcı olur. Böylece düşünce, duygu ve davranışlarına yönelik daha sağlıklı alternatifler geliştirmesine olanak verir.
Sorun: Olaylara Yüklediğimiz Anlamlar
Her insan, doğal olarak çevresinde olup biten olaylara anlam verir. Ancak çoğu zaman, iki farklı kişinin aynı olaya birbirinden çok farklı iki anlam yükleyebileceğinin farkına bile varmayız. Nasıl hissettiğimizi ve nasıl davrandığımızı etkileyen şey aslında genellikle durumun kendisi değil, duruma atadığımız anlamlardır. Ancak bu anlamlar her zaman doğru olmadığı gibi her zaman gerçekçi veya işlevsel de olmayabiliyor.
Bize gerçekte hiçbir yararı olmayan bu düşünceler, olumsuz düşüncelerimizi güçlendirir. Problemi sürdürür. Ve sonuç olarak pek de hoş olmayan duygulara ve işlevselliğimizi bozan davranışlara (örneğin kaçınma davranışına) yol açar. Yani düşüncelerimiz, duygularımız ve davranışlarımız birbirleriyle etkileşime girerek birbirlerini etkilerler ve sonuç olarak kendimizi bu tür bir kısır döngü içinde buluruz.
Hepimiz zaman zaman zorlayıcı dönemlerden geçebiliriz…. Hepimizin bazen olumsuz düşünceleri olur elbette. Ancak karşılaştığımız yaşam olaylarına sürekli olarak olumsuz anlamlar yüklersek, o zaman bir süre sonra muhtemelen kaygı bozukluğu ve/veya depresyon gibi bazı psikolojik sorunlar yaşarız.
Çözüm: Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)
Bilişsel Davranışçı Terapi bu kısır döngüden kurtulmamıza ve karşılaştığımız zorlayıcı yaşam olaylarının yarattığı kaygılar ve olumsuz duygularla baş etmemize yardımcı olabilir.
Adından da anlaşılacağı gibi BDT, terapi sürecinde insanların düşünsel (“bilişsel”) ve harekete geçmeyle ilgili (“davranışsal”) tarzını ele alarak ilerler. BDT, karşılaşılan bir durum hakkındaki düşüncelerimizin, hislerimizi, bedenimizde ne tür fiziksel tepkimeler deneyimlediğimizi (kalp atışı, terleme, titreme, kasılma vb.) ve bu tür durumlarda nasıl davrandığımızı etkilediğini öne sürer. Bu işlevsel olmayan düşünceleri hemen o anda BDT ilkeleriyle ele alıp yeniden tanımlayarak, duygu, düşünce ve davranışlarımızı işlevsel hale getirebiliriz.
Bilişsel Davranışçı Terapi, kanıta dayalı bir tedavidir. Kanıta dayalı tedaviler, karşılaştığımız bir sorunun doğru bir şekilde tanımlanmasına ve etkili bir yaklaşımla tedavi edilmesine yardımcı olur. Problemin gereksiz yere uzamasını önlediği gibi tekrarlama olasılığını da azaltabilir. Çünkü BDT balık vermez, balık tutmayı öğretir. Karşılaştığımız zorluklarla baş etme ve üstesinden gelme becerileri kazandırır. Böylece hayatımızın kontrolünü tekrar kendi elimize almamıza yardımcı olur.
Bilimsel araştırmalar, BDT’nin depresyon, anksiyete, fobiler, yeme bozukluğu, takıntılar, düşük özgüven, öfke sorunları, bağımlılıklar ve panik bozukluğu gibi birçok ruhsal problem için çok etkili bir tedavi olduğunu göstermiştir.
BDT’nin özellikle anksiyete ve depresyon tedavisinde çok etkili olduğu ve çoğu zaman tek başına da en az ilaç tedavisi kadar etkili olduğu, bilimsel çalışmalarla kanıtlanmıştır. BDT ilaçlar gibi sadece semptomlarla savaşmak yerine o semptomların kaynağını, yani bataklığı kurutmaya odaklanır. Araştırmalar aynı zamanda anksiyete ve depresyon tedavisi gören kişilerin tedavisine BDT de eklendiği zaman hastalığın tekrarlama ihtimalinin de çok daha düşük olduğunu gösteriyor.
Bilişsel Davranışçı Kuram Nedir?
Bilişsel davranışçı kuram, insan davranışlarını anlamak ve açıklamak için bilişsel süreçlerin (düşünce, algı, hafıza, öğrenme vb.) ve dışsal uyarıcıların (çevresel faktörler, ödüller, cezalar vb.) etkileşimini temele alan bir psikolojik yaklaşımdır. Bu kuram, davranışsal ve bilişsel faktörlerin birbirini etkilediğini, düşünce süreçlerimizin (örn; düşünme, planlama, öğrenme, hatırlama), davranışlarımızı etkilediğini ve insan davranışının karmaşık bir etkileşim sonucu ortaya çıktığını öne sürer.
BDT kuramı; bilişsel süreçlerin kişinin deneyimlerini yorumlama biçiminde ve tepkilerini yönlendirme konusunda önemli bir rol oynadığını söyler. Ayrıca bireylerin davranışlarını öğrenme yoluyla değiştirebileceklerini savunur. Özellikle, kötü alışkanlıkların veya sorunlu davranışların değiştirilebileceği ve daha sağlıklı davranışların kazanılabileceğini öne sürerken, kişinin hedeflerinin ve motivasyonunun, davranışlarını etkilediğini vurgular. İnsanlar, belirli hedeflere ulaşmak veya belirli sonuçlara ulaşmak için davranışlarını şekillendirirler.
Bilişsel davranışçı terapi (BDT), bu kurama dayalı olarak geliştirilmiş bir psikoterapi yaklaşımı olup bu teorinin terapi alanındaki uygulama biçimidir. Bilişsel Davranışçı Terapi teknikleri, bireylerin düşünce kalıplarını tanımlamalarına, olumsuz düşünce kalıplarını değiştirmelerine, daha sağlıklı davranışları benimsemelerine, dolayısıyla kişilerin duygusal ve davranışsal sorunlarıyla başa çıkmalarına yardım eder.
Bilişsel Davranışçı Terapi Nasıl İşe Yarar?
BDT’nin temel amacı, psikolojik bir sorunla terapiye başvuran kişinin olumsuz düşünce kalıplarını tanımlamasına ve bunları olumlu düşüncelere dönüştürmesine, dolayısıyla duygu ve/veya davranışlarda da değişim ve dönüşüm yaratmasına yardımcı olmaktır.
Maruz kaldığımız olay ya da durumun zihnimizde oluşturduğu işlevsel olmayan otomatik düşünceleri, daha işlevsel bir bakış açısıyla değerlendirerek kanıta dayalı terapötik tekniklerle duygu ve davranışlarımız üzerinde pozitif etkiler yaratma becerileri kazandırır.
Bilişsel Davranışçı Terapinin Temel Adımları
- Sorunun Tanımlanması: İlk adım, kişinin yaşadığı psikolojik sorunu net bir şekilde tanımlamaktır. Bu, terapistin sorunun ne olduğunu anlamasına yardımcı olur.
- Düşünce Kalıplarının ve Otomatik Düşüncelerin Tanımlanması: Danışanla beraber, olumsuz düşünce kalıpları belirlenmeye çalışılır. Zira kişinin karşılaştığı probleme nasıl yaklaştığını, ne hissettiğini, davranışlarını ve bakış açısını, bu düşünce kalıpları belirlemektedir.
- Düşünce Kalıplarının İncelemesi: Düşünce kalıpları incelenirken, bu kalıpların gerçekçi olup olmadığı ve nasıl değiştirilebileceği üzerine odaklanılır. Olumsuz düşünceler yerine daha yapıcı ve pozitif düşünceler geliştirme konusunda kişi yönlendirilir, eğitilir.
- Davranış Değişikliği: BDT aynı zamanda kişinin olumsuz davranışlarını anlamasına ve değiştirmesine de yardımcı olur. Yani kişinin sorunlarını ele alırken bilişsel becerilerini devreye sokarak işlevsel ve daha sağlıklı davranışlar sergilemesine yardımcı olur.
- Ev Ödevleri: Her terapi seansından sonra, kişiye ev ödevleri verilir. Bu ev ödevleri, terapinin günlük yaşama entegre edilmesini ve ilgili bilişsel becerilerin geliştirilmesini sağlarken aynı zamanda, kişinin ilerlemesinin ve gelişiminin takip edilmesine yardımcı olur. Genellikle terapi seanslarında bazı teknik ve egzersizler öğretilir; sonrasında danışanın kendi başına uygulaması için bu teknikleri hayata geçirmeyi gerektiren bazı ev ödevleri verilir.
- Geribildirim ve İlerlemenin İzlemesi: Danışan, seanslar arasındaki sürede karşılaştığı zorluklar veya olumlu gelişimler ile ilgili terapistine sürekli bir geribildirim sağlar. Böylece terapist, terapi sürecinin nasıl ilerlediğini izler. Gerektiği durumlarda, terapi planını günceller.
BDT’nin Faydaları Nelerdir?
Bilişsel davranışçı psikoterapinin kanıta dayalı birçok faydası vardır. Bu psikoterapi türü başta depresyon ve anksiyete bozukluğu olmak üzere, panik atak, travma sonrası stres bozukluğu, fobiler, kaygılar, takıntılar ve birçok duygusal ve davranışsal psikolojik sorunu tedavi etmede oldukça etkilidir. Ayrıca, kişiler arası ilişkileri ve stresle başa çıkma becerilerini geliştirmeye de yardımcı olabilen etkili bir terapi modelidir.
Bilişsel Davranışçı Hipnoterapi Nedir?
Bilişsel davranışçı hipnoterapi, bilişsel davranışçı terapi (BDT) ilkelerini hipnoterapi ile birleştiren bir terapi yaklaşımıdır. Bilişsel davranışçı terapinin temel prensiplerini benimser. Yani bilişsel davranışçı prensipleri temele alarak, hipnozun yüksek konsantrasyon içeren zihin durumunu da kullanmak suretiyle psikolojik sorunların tedavisine yönelik odaklanmış bir yaklaşımı ifade eder.
Hipnoz tedavinin kendisi değil, bir araçtır. Hipnoterapi ise “hipnozla terapi” anlamına gelmektedir. Yani kişiler hipnotik zihin durumuna alındıktan sonra yapılan terapiye denir. Hipnoterapinin “terapi” bileşeni BDT ilkelerine göre yapıldığında, buna “Bilişsel Davranışçı Hipnoterapi” denir. Hipnoz ile BDT’nin bütüncül yaklaşımla bir arada kullanılması olarak da nitelendirilebilir.
Hatırlatmakta fayda var ki terapiye başvuran her bireyin ihtiyaçları ve probleminin bileşenleri, farklıdır. Bu nedenle bilişsel davranışçı hipnoterapi de tüm terapiler gibi kişiselleştirilmiş bir yaklaşım gerektirir. Terapistler, tedaviyi danışanın özel durumuna ve hedeflerine göre uyarlarlar.
Bilişsel Davranışçı Hipnoterapi uygulamak için sadece klinik psikolog ya da psikiyatrist olmak yeterli değildir; uygulayıcının aynı zamanda diplomalı bir hipnoterapi uzmanlığı olması gerekmektedir. Bu da psikoloğun ayrıca bir hipnoz eğitimi almış olmasını gerektirir.
Sonuç:
Bilişsel davranışçı terapi, insanların düşünce kalıplarını ve davranışlarını değiştirerek psikolojik sorunları ele almalarına ve duygularını düzenlemelerine yardımcı olan kanıta dayalı etkili bir terapi türüdür. BDT tedavisi, bireylerin daha sağlıklı bir yaşam tarzı geliştirmelerine ve psikolojik sorunlarla daha iyi başa çıkmalarına yardımcı olur.
